کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1)
جستجو در:
احکام دیگر نافله‌های شبانه‌روزی ←
→ 6. وقت نافلۀ صبح
کیفیّت خواندن نماز شب
مسأله 2061. نماز شب (نافلۀ شب) یازده رکعت میباشد که هشت رکعت آن شامل چهار دو رکعتی، به نیّت نافلۀ شب و دو رکعت آن، به نیّت «نماز شَفْع» و یک رکعت آن، به نیّت «نماز وتر» خوانده میشود و خواندن قنوت قبل از رکوع رکعت دوّم در هشت رکعت نافلۀ شب مستحب است؛ ولی مستحب بودن قنوت در نماز شفع ثابت نیست و خواندن آن رجاءً مانعی ندارد[1] و بهتر است در نماز وتر بعد از حمد، یک بار سورۀ فَلَق و یک بار سورۀ ناس و سه بار سورۀ توحید خوانده شود و خواندن قنوت در آن، مستحب است.
شایان ذکر است، انسان میتواند نماز شفع و وتر را متّصل به هم انجام دهد به این کیفیّت که آن را همانند نماز مغرب به‌جا آورد و در رکعت دوّم آن پس از خواندن تشهّد سلام ندهد و برای خواندن رکعت سوّم برخیزد و بدون گفتن تکبیرة الاحرام، رکعت سوّم را مانند نماز وتر به‌جا آورد و در این حال، خواندن قنوت در رکعت دوّم رجاءً انجام میشود و خواندن قنوت در رکعت سوّم مستحب است.
مسأله 2062. بهتر است نمازگزار در قنوت نماز وتر[2] موارد ذیل را رجاءً بخواند:
1. ثنای پروردگار متعال را به‌جا آورد و میتواند در مقام ثناء، دعای فرج معروف را بخواند: «لا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ الْحَلیٖمُ الْکَریٖمُ، لا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ الْعَلیُّ الْعَظیٖمُ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمٰواتِ السَّبْعِ و رَبِّ الأَرَضیٖنَ السَّبْعِ وَمَا فیْهِنَّ وَمَا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیٖمِ وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمیٖنَ».
2. صلوات و درود بر محمّد و آل محمّدˆ بفرستد و بهتر است این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ اهْدِنَا فیمَنْ هَدَیْتَ وَعَافِنَا فیمَنْ عَافَیْتَ وَتَوَلَّنَا فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَبَارِکْ لَنَا فیمَا أَعْطَیْتَ وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَیْتَ، فَإِنَّکَ تَقْضی وَلَا یُقْضَیٰ عَلَیْکَ، إِنَّهُ لَا‌یَذِلُّ مَنْ وَالَیْتَ وَلَا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ، تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَیْتَ».
3. استغفار نماید که در روایات تأکید فراوان بر آن شده است و بهتر است هفتاد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»
4. هفت مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی لا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ لِجَمیعِ ظُلْمی وَجُرْمی وَإِسْرَافی عَلَی نَفْسی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ».
5. بگوید: «رَبِّ أَسَأْتُ وَظَلَمْتُ نَفْسی وَبِئْسَ مَا صَنَعْتُ، وَهٰذِهِ یَدَایَ یَا رَبِّ جَزَاءً بِمَا کَسَبَتْ، وَهٰذِهٖ رَقَبَتی خَاضِعَةٌ لِمَا أَتَیْتُ، وَهَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ، فَخُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسیَ الرِّضَا حَتّیٰ تَرْضَیٰ لَکَ الْعُتْبَیٰ لَا أَعُوْدُ».
6. (300) مرتبه بگوید: «الْعَفْوَ».
7. بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَتُبْ عَلَیَّ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیٖمُ».
8. هفت مرتبه بگوید: «هٰذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ».
9. برای چهل مؤمن دعا کند و به زبان غیر عربی هم اشکال ندارد، مثلاً بگوید: خداوندا فلانی را بیامرز و...
موارد فوق، قسمتی از مستحبات قنوت نماز وتر است و پس از خواندن قنوت به رکوع رفته و بعد از سر برداشتن از رکوع مستحب است این دعا را بخواند:
«هٰذَا مَقَامُ مَنْ حَسَنَاتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَشُکْرُهُ ضَعیٖفٌ وَذَنْبُهُ عَظیٖمٌ وَلَیْسَ لِذٰلِکَ إِلَّا رِفْقُکَ وَرَحْمَتُکَ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَیٰ نَبیِّکَ الْمُرْسَلِ صلّی اللّه علیه و آله کانُوا قَلیٖلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُوْنَ وَبِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُوْنَ، طَالَ هُجُوعی وَقَلَّ قیَامی وَهٰذَا السَّحَرُ وَأَنَا أَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبی اسْتِغْفَارَ مَنْ لَا یَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً».
شایان ذکر است، اگر نمازگزار در نماز شب اکتفا به خواندن حمد نماید و سوره نخواند یا قنوت را کوتاه انجام داده یا اصلاً قنوت نخواند، نماز شبش صحیح است.
شایان ذکر است، انسان میتواند نماز شفع و وتر را متّصل به هم انجام دهد به این کیفیّت که آن را همانند نماز مغرب به‌جا آورد و در رکعت دوّم آن پس از خواندن تشهّد سلام ندهد و برای خواندن رکعت سوّم برخیزد و بدون گفتن تکبیرة الاحرام، رکعت سوّم را مانند نماز وتر به‌جا آورد و در این حال، خواندن قنوت در رکعت دوّم رجاءً انجام میشود و خواندن قنوت در رکعت سوّم مستحب است.
مسأله 2062. بهتر است نمازگزار در قنوت نماز وتر[2] موارد ذیل را رجاءً بخواند:
1. ثنای پروردگار متعال را به‌جا آورد و میتواند در مقام ثناء، دعای فرج معروف را بخواند: «لا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ الْحَلیٖمُ الْکَریٖمُ، لا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ الْعَلیُّ الْعَظیٖمُ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمٰواتِ السَّبْعِ و رَبِّ الأَرَضیٖنَ السَّبْعِ وَمَا فیْهِنَّ وَمَا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیٖمِ وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمیٖنَ».
2. صلوات و درود بر محمّد و آل محمّدˆ بفرستد و بهتر است این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ اهْدِنَا فیمَنْ هَدَیْتَ وَعَافِنَا فیمَنْ عَافَیْتَ وَتَوَلَّنَا فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَبَارِکْ لَنَا فیمَا أَعْطَیْتَ وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَیْتَ، فَإِنَّکَ تَقْضی وَلَا یُقْضَیٰ عَلَیْکَ، إِنَّهُ لَا‌یَذِلُّ مَنْ وَالَیْتَ وَلَا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ، تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَیْتَ».
3. استغفار نماید که در روایات تأکید فراوان بر آن شده است و بهتر است هفتاد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»
4. هفت مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی لا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ لِجَمیعِ ظُلْمی وَجُرْمی وَإِسْرَافی عَلَی نَفْسی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ».
5. بگوید: «رَبِّ أَسَأْتُ وَظَلَمْتُ نَفْسی وَبِئْسَ مَا صَنَعْتُ، وَهٰذِهِ یَدَایَ یَا رَبِّ جَزَاءً بِمَا کَسَبَتْ، وَهٰذِهٖ رَقَبَتی خَاضِعَةٌ لِمَا أَتَیْتُ، وَهَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ، فَخُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسیَ الرِّضَا حَتّیٰ تَرْضَیٰ لَکَ الْعُتْبَیٰ لَا أَعُوْدُ».
6. (300) مرتبه بگوید: «الْعَفْوَ».
7. بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَتُبْ عَلَیَّ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیٖمُ».
8. هفت مرتبه بگوید: «هٰذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ».
9. برای چهل مؤمن دعا کند و به زبان غیر عربی هم اشکال ندارد، مثلاً بگوید: خداوندا فلانی را بیامرز و...
موارد فوق، قسمتی از مستحبات قنوت نماز وتر است و پس از خواندن قنوت به رکوع رفته و بعد از سر برداشتن از رکوع مستحب است این دعا را بخواند:
«هٰذَا مَقَامُ مَنْ حَسَنَاتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَشُکْرُهُ ضَعیٖفٌ وَذَنْبُهُ عَظیٖمٌ وَلَیْسَ لِذٰلِکَ إِلَّا رِفْقُکَ وَرَحْمَتُکَ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَیٰ نَبیِّکَ الْمُرْسَلِ صلّی اللّه علیه و آله کانُوا قَلیٖلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُوْنَ وَبِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُوْنَ، طَالَ هُجُوعی وَقَلَّ قیَامی وَهٰذَا السَّحَرُ وَأَنَا أَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبی اسْتِغْفَارَ مَنْ لَا یَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً».
شایان ذکر است، اگر نمازگزار در نماز شب اکتفا به خواندن حمد نماید و سوره نخواند یا قنوت را کوتاه انجام داده یا اصلاً قنوت نخواند، نماز شبش صحیح است.
[1]. بهتر است در نماز شفع، بعد از حمد در هر رکعت سورۀ توحید بخواند و در بعضی روایات سه بار توحید ذکر شده است یا آنکه در رکعت اوّل سورۀ ناس و در رکعت دوّم سورۀ فلق یا بالعکس بخواند و عمل به هر کدام رجاءً مطلوب است.
[2]. چه آن را متّصل به نماز شفع نماید و چه جداگانه به‌جا آورد.