مسأله 96. فردی که جنب است، باید قبل از اذان صبح ماه مبارک رمضان غسل کند یا چنانچه وظیفه‌اش تیمّم است تیمّم کند. توضیح احکام باقی ماندن بر جنابت در اقسام مختلف روزه، در مسائل آینده ذکر می‌شود.
مسأله 97. اگر فرد جنب عمداً در ماه رمضان تا اذان صبح غسل نکند یا اگر وظیفه‏اش تیمّم است تیمّم ننماید، باید روزۀ آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب، آن را به نیّت قربت مطلقه[1] انجام دهد؛ سپس باید روز دیگری را نیز روزه بگیرد و چون معلوم نیست روزۀ آن روز دیگر، قضا است یا عقوبت، آن روز را نیز به قصد آنچه وظیفۀ اوست قربةً إلی اللّه روزه بگیرد.
مسأله 98. باقی ماندن غیر عمدی بر جنابت تا اذان صبح در ماه مبارک رمضان اشکال ندارد؛
نیز کسی که از جنابت خویش اطلاع نداشته است (جاهل به موضوع بوده، نه اینکه حکم جنابت را نمی‌دانسته) چنانچه در بین روز ماه مبارک رمضان یا بعد از آن متوجّه شود که جنب بوده و با حال جنابت روزه گرفته است، روزه اش صحیح می‌باشد.
همچنین، کسی که می‌دانسته جنب است و با اعتقاد به اینکه در اعضای بدنش مانعی نیست، غسل جنابت انجام داده و روزه گرفته، سپس در بین روز یا بعد از آن متوجّه شود که اتّفاقاً مانعی در اعضای بدن به هنگام غسل بوده یا به دلیل دیگری (به علّت جهل به موضوع)، غسلش باطل بوده، مثل اینکه بفهمد غسل برایش ضرر قابل توجّهی داشته یا آب غسل نجس بوده است، روزه او صحیح می‌باشد و قضا نیز ندارد، ولی اگر با آن حال نماز خوانده، نمازش باطل است.
مسأله 99. کسی که می‌خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد، هر گاه تا اذان صبح عمداً جنب بماند، نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد و اگر از روی عمد نباشد، می‌تواند در آن روز، روزۀ قضای ماه مبارک رمضان بگیرد، هرچند احتیاط مستحب است که آن روز را روزۀ قضا نگیرد.
مثلاً فردی که می‌خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد، اگر بعد از اذان صبح از خواب بیدار شود و متوجّه شود محتلم شده و بداند قبل از اذان محتلم شده است، می‌تواند آن روز را به قصد قضای ماه رمضان روزه بگیرد، هرچند احتیاط مستحب ترک این کار است.
مسأله 100. اگر فرد جنب در غیر روزۀ ماه رمضان و قضای آن - هر روزۀ واجب یا مستحب دیگر - عمداً تا اذان صبح بر حال جنابت باقی بماند، اشکال ندارد و می‌تواند آن روز را روزه بگیرد.
مسأله 101. اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و بعد از یک روز یادش بیاید، باید روزۀ آن روز را قضا نماید و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، روزۀ هرچند روزی را که می­داند جنب بوده قضا نماید؛ مثلاً اگر نمی‌داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا کند و اگر در همان روز یادش بیاید، باید روزۀ آن روز را تمام کند و احتیاط واجب آن است که در آن، قصد قربت مطلقه داشته باشد و علاوه بر آن، قضای روزه را نیز باید انجام دهد و منظور از قضا در این مسأله، به معنایی است که در مسألۀ «97» ذکر شد.
شایان ذکر است، این حکم اختصاص به روزۀ ماه مبارک رمضان دارد و شامل سایر اقسام روزه نمی‌شود.
مسأله 102. کسی که می‌دانسته جنب است، ولی واجب بودن روزۀ فردا یا روزهای بعد در ماه رمضان را فراموش نموده، مثلاً فراموش کرده که فردا اوّل ماه رمضان است و بعد از اذان صبح ملتفت واجب بودن روزۀ آن روز می‌شود، حکمی که در مسألۀ «98» بیان شد در مورد آن جاری می­شود. بنابراین، اگر مفطری انجام نداده و قبل از ظهر است باید آن روز را روزه بگیرد و روزه‌اش صحیح می‌باشد و قضا بر عهدۀ او ثابت نیست.
مسأله 103. کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ کدام از غسل و تیمّم وقت ندارد و به وقت نداشتن هم توجّه دارد، اگر خود را جنب کند، حکم باقیماندن عمدی بر جنابت را دارد که در مسألۀ «97» ذکر شد.
مسأله 104. اگر فرد بداند وقت برای غسل ندارد و وقت او تنها به اندازۀ تیمّم است و خود را جنب کند و در وقت باقیمانده تیمّم نماید، روزه‌اش صحیح است.
شایان ذکر است، به لحاظ حکم تکلیفی، احتیاط واجب در ترک این کار است.[2]
مسأله 105. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و وقت برای غسل دارد، چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، باید تیمّم کند و روزه بگیرد و در این صورت روزه‏اش صحیح است، هرچند گناهکار می‌باشد.
مسأله 106. اگر روزه‏دار در روز محتلم شود،[3] واجب نیست فوراً غسل کند.
مسأله 107. کسی که مسّ میّت کرده، یعنی جایی از بدن خود را به بدن میت رسانده، می‌تواند بدون غسل مسّ میّت، روزه بگیرد و اگر در حال روزه هم میّت را مسّ نماید، روزۀ او باطل نمی‌شود.
مسأله 108. کسی که در شب ماه رمضان جنب است، چنانچه بداند یا احتمال عقلایی دهد که اگر بخوابد تا اذان صبح بیدار نمی‌شود، بنابر احتیاط واجب نباید غسل نکرده بخوابد و در این حکم، فرقی بین مرتبه اوّل خوابیدن و دفعات بعد نیست.
مسأله 109. اگر فردی که جنب است در شب ماه رمضان برای «بار اوّل»، عمداً بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، حکم روزۀ او صورت‌های مختلفی دارد:
1. یقین یا اطمینان داشته باشد که اگر بخوابد قبل از اذان صبح بیدار می‌شود و با تصمیم به اینکه بعد از بیدار شدن غسل کند، بخوابد؛ در این صورت، روزۀ وی صحیح است.
2. یقین یا اطمینان داشته باشد یا احتمال عقلایی دهد که اگر بخوابد قبل از اذان صبح بیدار می‌شود، ولی نسبت به اینکه بعد از بیدار شدن باید غسل کند، توجّه نداشته و غافل باشد؛
در این صورت، باید روزۀ آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب، آن را به قصد قربت مطلقه انجام دهد و قضای آن را نیز به معنایی که در مسألۀ «97» ذکر شد، به‌جا آورد.
3. اطمینان به بیدار شدن نداشته باشد، ولی احتمال معقول دهد که بیدار شود و با تصمیم بر غسل کردن بخوابد؛
در این صورت، باید روزۀ آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب آن را به قصد قربت مطلقه انجام دهد و بنابر احتیاط واجب قضای آن را نیز به معنایی که در مسألۀ «97» ذکر شد، به‌جا آورد.
4. بداند اگر بخوابد تا اذان صبح بیدار نمی‌شود؛
5. یقین یا اطمینان داشته باشد یا احتمال معقول دهد که قبل از اذان صبح بیدار شود، ولی نخواهد بعد از بیدار شدن غسل کند؛
در این دو صورت (4 و 5)، باید روزۀ آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب آن را به نیّت قربت مطلقه انجام دهد و قضا - به معنایی که در مسألۀ «97» ذکر شد - و کفّاره بر او واجب می‌شود.
6. یقین یا اطمینان داشته باشد یا احتمال معقول دهد که قبل از اذان صبح بیدار می‌شود، ولی تردید داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند یا نه؛
این صورت، بنابر احتیاط واجب حکم مورد قبل را دارد.
مسأله 110. اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و یقین یا اطمینان داشته باشد یا احتمال معقول دهد که اگر دوباره بخوابد، قبل از اذان صبح بیدار می‌شود و تصمیم هم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید آن روز را روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب، آن را به نیّت قربت مطلقه انجام دهد. سپس باید روزۀ آن روز را به معنایی که در مسألۀ «97» ذکر شد، قضا کند؛
حکم مذکور برای کسی که از خواب دوّم بیدار شده و با شرایطی که ذکر شد، برای مرتبه سوّم بخوابد، نیز جاری است؛ البتّه در این صورت (خواب سوّم) به‌طور کلّی و در صورت اوّل (خواب دوّم) اگر احتمال عقلایی بیدار شدن می‌داده، امّا اطمینان به آن نداشته است، احتیاط مستحب است که کفّاره هم بدهد.
مسأله 111. خوابی که در آن احتلام صورت گرفته است، «خواب اول» حساب می‌شود. بنابراین، اگر فرد پس از بیدار شدن از خواب احتلام، دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، همچنان‌که در مسألۀ قبل ذکر شد، باید به معنایی که در مسألۀ «97» بیان شد، روزۀ آن روز را قضا کند.
مسأله 112. اگر فرد جنب در شب ماه مبارک رمضان، به دلیل تنگی وقت یا ضرر داشتن آب و مانند آن وظیفه‌اش تیمّم باشد، واجب است تیمّم نماید؛ ولی بعد از انجام تیمّم لازم نیست تا اذان صبح بیدار بماند و می‌تواند بخوابد.