مسأله 214. مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد - چه روزۀ واجب باشد[1] و چه روزۀ مستحب - و از این حکم، موارد زیر استثنا می‌شود:
الف. کسی که از قربانی واجب در حجّ تمتّع ناتوان است، واجب است به جای آن ده روز، روزه بگیرد که باید سه روز اوّل آن را در بین همان سفر حج روزه بگیرد، هرچند مسافر باشد و هفت روز باقیمانده را پس از برگشتن به وطن به‌جا آورد. توضیح احکام آن، در کتاب «مناسک حج» ذکر شده است.
ب. کسی که در مناسک حجّ تمتّع در وقوف عرفات، قبل از غروب آفتاب، از سرزمین عرفات خارج شود و دوباره به عرفات برنگردد، باید یک شتر کفّاره بدهد و اگر نتواند این کفّاره را بدهد، باید هیجده روز روزه بگیرد و می‌تواند این هیجده روز را در همان حال سفر در مکّه و یا در راه برگشتن و یا بعد از بازگشت به وطن به‌جا آورد. تفصیل احکام آن، در کتاب «مناسک حج» ذکر شده است.
ج. کسی که روزۀ مستحبّی روز معیّنی را نذر کرده که آن را در سفر یا آنکه چه در سفر باشد یا در سفر نباشد، به‌جا آورد. توضیح آن، در مبحث «احکام روزۀ مستحبّی» ذکر می‌شود.
د. مسافری که می‌خواهد در مدینۀ منوّره برای طلب حاجت سه روز روزه بگیرد. توضیح آن، در مبحث «احکام روزۀ مستحبّی» ذکر می‌شود.
مسأله 215. مسافری که نمازش را تمام می‌خواند مثل کسی که شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، می‌تواند در سفر روزه بگیرد؛ بلکه در مورد روزۀ واجب معیّن مثل روزۀ ماه مبارک رمضان باید در سفر روزه بگیرد.
مسأله 216. مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد؛ ولی مسافرت برای فرار از روزه، مکروه است؛ چه قبل از گذشتن بیست و سوّم ماه رمضان و چه بعد از آن باشد؛ بلکه به‌طور کلّی سفر در ماه رمضان کراهت دارد، مگر اینکه برای حج یا عمره یا به سبب ضرورتی باشد.
مسأله 217. اگر غیر روزۀ ماه رمضان، روزۀ معیّن دیگری بر انسان واجب باشد، چنانچه با اجاره یا مانند آن واجب شده باشد یا روز سوّم از روزهای اعتکاف باشد، نمی‌تواند در آن روز مسافرت کند و اگر در سفر باشد، چنانچه ممکن است باید قصد کند که ده روز در جایی بماند و آن روز را روزه بگیرد و حکم روزۀ مستحبّی که با نذر بر فرد واجب شده، در مبحث «احکام روزۀ مستحبّی» ذکر می‌شود.
مسأله 218. کسی که به سبب ندانستن مسأله، در سفر روزه گرفته (روزه واجب یا مستحب) و در بین روز مسأله را فهمیده، روزه‌اش باطل است و اگر بعد از مغرب مسأله را بفهمد، روزه‌ای که گرفته صحیح است و فرقی ندارد که اصل مسألۀ شرعی نبودن روزۀ مسافر را نداند یا اینکه اصل آن مسأله را می‌دانسته، ولی به علّت ندانستن بعضی از خصوصیّات احکام مسافر، در سفر روزه گرفته است.[82]
مسأله 219. فردی که می‌داند روزه در سفر، شرعی نیست، اگر به جهت اشتباه در مطابقت دادن حکم مسأله با وضعیّت خویش،[2] خود را مسافر نداند و روزه بگیرد و بعد از مغرب متوجّه اشتباه خویش گردد، روزه‌اش صحیح است؛ مثل فردی که معتقد بوده سفر او تا مقصد معیّن کمتر از هشت فرسخ است و روزه گرفته است و بعد از مغرب متوجّه شود که آن فاصله، هشت فرسخ یا بیشتر بوده است؛ امّا چنانچه در بین روز متوجّه گردد، روزه‌اش باطل است.
مسأله 220. اگر فرد فراموش کند مسافر است یا فراموش کند روزه گرفتن برای مسافر باطل می‌باشد و در سفر روزه بگیرد - حتّی بنابر احتیاط واجب در صورتی که بعد از مغرب متوجّه شود - روزۀ او باطل می‌باشد.
مسأله 221. اگر روزه‏دار بعد‌ از اذان ظهر مسافرت نماید، بنابر احتیاط‌ واجب، باید روزۀ خود را تمام کند، خصوصاً اگر از شب نیّت سفر نداشته باشد و در صورتی که به این احتیاط واجب عمل کرده و روزه را تمام کند، قضای آن لازم نیست.
مسأله 222. اگر روزه‌دار قبل از اذان ظهر مسافرت کند، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد، خصوصاً اگر از شب نیّت سفر داشته باشد؛
البتّه نباید پیش از رسیدن به حدّ ترخّص، عمداً عملی که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، وگرنه با توضیحی که در مسألۀ «156» ذکر شد، کفّاره بر او واجب می‌شود.
مسأله 223. اگر فردی که روزۀ ماه رمضان گرفته، قبل از اذان ظهر از وطن خود به مسافرت برود، ولی پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود منصرف شده و قبل از اذان ظهر به وطنش برگردد،[3] چنانچه کاری که روزه را باطل می­کند انجام نداده، باید نیّت روزه نماید؛
امّا اگر کاری که روزه را باطل می­کند انجام داده، احتیاط واجب آن است که در بقیّۀ روز از انجام دادن مفطرات خودداری نماید و قضای روزۀ آن روز بر وی واجب است.
مسأله 224. اگر مسافر در ماه رمضان قبل از اذان ظهر به وطنش برسد، یا به جایی برسد که می‌خواهد ده روز در آنجا بماند، چنانچه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده، بنابر احتیاط واجب، باید آن روز را روزه بگیرد و در این صورت قضا ندارد؛
امّا اگر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده، روزۀ آن روز بر او واجب نیست و باید آن را قضا کند.
مسأله 225. اگر مسافر در ماه رمضان بعد از اذان ظهر به وطنش برسد، یا به جایی برسد که می‌خواهد ده روز در آنجا بماند، در صورتی که در سفر یکی از مفطرات را انجام داده، نمی­تواند روزه‌‌ بگیرد و باید آن روز را قضا کند؛
اگر مفطر انجام نداده است، واجب نیست آن روز را روزه بگیرد و کافی است بعداً قضای آن را انجام دهد؛ بلکه اگر روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب روزه‏اش باطل است و نمی‌تواند به آن اکتفا نماید.
مسأله 226. ملاک در شروع سفر قبل از اذان ظهر یا بعد از اذان ظهر، «خارج شدن از خود شهر است، نه حدّ ترخّص آن».
بنابراین، کسی که قبل از اذان ظهر از وطن خویش خارج شده، ولی بعد از اذان ظهر از حدّ ترخّض وطن خارج می‌شود، در مورد روزه حکم مسافری را دارد که قبل از ظهر مسافرت رفته است.
همچنین، در برگشت به وطن نیز، ملاک، رسیدن به «خود شهر» است. بنابراین، اگر فرد، قبل از اذان ظهر به نزدیکی وطنش برسد به گونه‌ای که خانه‌های آخر شهر دیده شود، ولی بعد از اذان ظهر وارد شهرش گردد، در مورد روزه حکم مسافری را دارد که بعد از اذان ظهر به وطن رسیده است.