مسأله 1158. «قسم»، سه گونه است:
1. آنکه فرد برای اینکه راستی خبر خود را ثابت نماید قسم بخورد؛ مثل آنکه فرد قسم بخورد بدهی خویش را پرداخته است؛[1]
قسم خوردن در این مورد، چنانچه خبر مذکور راست باشد مکروه[2] و اگر دروغ باشد یا قول بدون علم یا حجّت محسوب شود حرام است؛[3] بلکه در بعضی از موارد - مانند قسم دروغ در مقام حلّ و فصل منازعات - جزء گناهان کبیره میباشد؛
البتّه، اگر فرد براى اینکه خودش یا مؤمن دیگرى را از شرّ ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشکال ندارد؛ بلکه چنانچه آن ظالم جان یا آبروی انسان یا مؤمن دیگری را تهدید کند، قسم دروغ واجب میشود.
شایان ذکر است، در مورد فوق چنانچه فرد بتواند توریه نماید و توجّه به آن هم داشته باشد، احتیاط واجب این است که توریه کند.
«توریه»، یعنی انسان معنایى را اراده کند که برخلاف ظاهر لفظ است و نشانه‏اى براى مقصود خود قرار ندهد؛ مثلاً اگر ظالمى بخواهد کسى را اذیّت کند و از فرد بپرسد که او را دیده‏اى؟
وی در جواب بگوید «او را ندیده‌ام» و قصدش این باشد که از 5­ دقیقه قبل او را ندیده است، هرچند یک ساعت قبل او را دیده باشد.
2. آنکه فرد هنگام درخواست از دیگری به انگیزۀ جلب نظر وی، خواستۀ خود را همراه با قسم بیان کند؛ مثل آنکه سائل در هنگام درخواست کمک از مردم بگوید: «شما را به خدا به من کمک کنید»؛
چنین قسمی به خودی خود،[4] مسؤولیّت و تکلیف الزامی را متوجّه درخواست کننده و درخواست شونده نمی‌کند.[5]
3. آنکه فرد براى تأکید بر کاری که قصد دارد در آینده انجام دهد یا ترک نماید، به نام خداوند متعال یا یکی از اوصاف او - با توضیحی که بعداً ذکر می‌شود - قسم یاد کند؛[6]
وفا به این نوع از «قسم» - در صورت دارا بودن شرایط شرعی - واجب است و احکامی که بعد از این پیرامون «قَسَم» ذکر می‌شود، مربوط به این نوع از «قسم» می‌باشد.