کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (3)
جستجو در:
فسخ عاریه ←
→ منفعتی که مال برای آن عاریه داده می‌شود، مشخّص باشد
ضمان عاریه‌گیرنده
مسأله 1251. مال مورد عاریه در مدّت عاریه، نوعی «امانت» در دست عاریه گیرنده به شمار می‌رود.
بنابراین، اگر تلف شود یا عیب و نقصی بر آن وارد آید، در صورتی که وی در نگهداری از مال کوتاهی کرده، یا در آن تصرّف غیر مجاز نموده، ضامن است؛[1] در غیر این صورت ضامن نیست.[2]
البتّه، از این حکم دو مورد استثنا می‌شود که در دو مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
مسأله 1252. اگر مال مورد عاریه «طلا» یا «نقره» باشد، چنانچه از بین برود یا نقصی بر آن وارد آید، عاریه گیرنده ضامن است، هرچند وی در نگهداری از مال کوتاهی نکرده و تصرّف غیر مجاز نیز ننموده باشد؛ مگر اینکه عاریه گیرنده شرط کرده باشد که ضامن نباشد.
مسأله 1253. اگر عاریه دهنده هنگام عاریه دادن مال شرط کرده باشد که در صورت از بین رفتن آن یا وارد آمدن عیب یا نقصی بر مال، عاریه گیرنده ضامن باشد،[3] هرچند در نگهداری از آن کوتاهی نکرده و تصرّف غیر مجاز نیز ننموده باشد، شرط صحیح است و عاریه گیرنده ضامن است.
مسأله 1254. مقدار و کیفیّت استفادۀ عاریه گیرنده از مال مورد عاریه در موارد مجاز، باید بر اساس روش معمول و مرسوم در میان مردم باشد.
بنابراین، مثلاً اگر ماشینی را برای حمل بار عاریه کرده، نباید بیش از مقدار باری که در آن زمان و مکان برای ماشین مورد عاریه معمول و متداول است، حمل نماید.
مسأله 1255. اگر مال مورد عاریه بر اثر استفاده و تصرّف عاریه گیرنده از بین برود یا نقصی بر آن وارد آید، چنانچه آن تصرّف مجاز بوده - مثلاً حیوانی که برای حمل بار عاریه کرده بر اثر حمل بار به‌طور متعارف و معمول تلف شود - عاریه گیرنده ضامن نیست،[4] وگرنه ضامن می‌باشد.
مسأله 1256. اگر عاریه گیرنده در نوع یا کیفیّت استفاده و تصرّف در مال تخلّف نموده و مال را در غیر موارد مجاز بکار گیرد، همان طور که در مسألۀ «1251» ذکر شد، ضامن است و علاوه بر آن، باید - با توضیحی که در مسألۀ «1497» ذکر می‌شود - اجرت المثل استفاده از مال (اجاره‌بهای معمول و بازاری مال) را نیز بپردازد؛ برای روشن شدن مطلب دو مثال ذکر می‌شود:
الف. فرد ماشینی را فقط برای حمل مسافر عاریه کرده، ولی با آن بار حمل کند؛ در این صورت، باید کرایۀ کامل حمل بار با ماشین را به عاریه دهنده بدهد؛
ب. فرد ماشین را برای طیّ مسافت معیّنی عاریه کرده، ولی مسافت بیشتری را با آن بپیماید؛ در این صورت، باید کرایۀ مسافت اضافه را بپردازد؛
البتّه اگر فرد، عاریه دادن خود را مقیّد کرده که عاریه گیرنده مسافت بیشتر از مقدار تعیین شده را نپیماید، در این صورت، عاریه گیرنده باید اجرت المثل تمام مسافت را بپردازد.
بنابراین، اگر تلف شود یا عیب و نقصی بر آن وارد آید، در صورتی که وی در نگهداری از مال کوتاهی کرده، یا در آن تصرّف غیر مجاز نموده، ضامن است؛[1] در غیر این صورت ضامن نیست.[2]
البتّه، از این حکم دو مورد استثنا می‌شود که در دو مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
مسأله 1252. اگر مال مورد عاریه «طلا» یا «نقره» باشد، چنانچه از بین برود یا نقصی بر آن وارد آید، عاریه گیرنده ضامن است، هرچند وی در نگهداری از مال کوتاهی نکرده و تصرّف غیر مجاز نیز ننموده باشد؛ مگر اینکه عاریه گیرنده شرط کرده باشد که ضامن نباشد.
مسأله 1253. اگر عاریه دهنده هنگام عاریه دادن مال شرط کرده باشد که در صورت از بین رفتن آن یا وارد آمدن عیب یا نقصی بر مال، عاریه گیرنده ضامن باشد،[3] هرچند در نگهداری از آن کوتاهی نکرده و تصرّف غیر مجاز نیز ننموده باشد، شرط صحیح است و عاریه گیرنده ضامن است.
مسأله 1254. مقدار و کیفیّت استفادۀ عاریه گیرنده از مال مورد عاریه در موارد مجاز، باید بر اساس روش معمول و مرسوم در میان مردم باشد.
بنابراین، مثلاً اگر ماشینی را برای حمل بار عاریه کرده، نباید بیش از مقدار باری که در آن زمان و مکان برای ماشین مورد عاریه معمول و متداول است، حمل نماید.
مسأله 1255. اگر مال مورد عاریه بر اثر استفاده و تصرّف عاریه گیرنده از بین برود یا نقصی بر آن وارد آید، چنانچه آن تصرّف مجاز بوده - مثلاً حیوانی که برای حمل بار عاریه کرده بر اثر حمل بار به‌طور متعارف و معمول تلف شود - عاریه گیرنده ضامن نیست،[4] وگرنه ضامن می‌باشد.
مسأله 1256. اگر عاریه گیرنده در نوع یا کیفیّت استفاده و تصرّف در مال تخلّف نموده و مال را در غیر موارد مجاز بکار گیرد، همان طور که در مسألۀ «1251» ذکر شد، ضامن است و علاوه بر آن، باید - با توضیحی که در مسألۀ «1497» ذکر می‌شود - اجرت المثل استفاده از مال (اجاره‌بهای معمول و بازاری مال) را نیز بپردازد؛ برای روشن شدن مطلب دو مثال ذکر می‌شود:
الف. فرد ماشینی را فقط برای حمل مسافر عاریه کرده، ولی با آن بار حمل کند؛ در این صورت، باید کرایۀ کامل حمل بار با ماشین را به عاریه دهنده بدهد؛
ب. فرد ماشین را برای طیّ مسافت معیّنی عاریه کرده، ولی مسافت بیشتری را با آن بپیماید؛ در این صورت، باید کرایۀ مسافت اضافه را بپردازد؛
البتّه اگر فرد، عاریه دادن خود را مقیّد کرده که عاریه گیرنده مسافت بیشتر از مقدار تعیین شده را نپیماید، در این صورت، عاریه گیرنده باید اجرت المثل تمام مسافت را بپردازد.
[1]. توضیحات بیشتر دربارۀ کوتاهی در نگهداری مال و تصرّف غیر مجاز که باعث ضمان فرد می‌گردد، از آنچه در فصل «ودیعه»، مسائل «1212 تا 1216» ذکر گردید، فهمیده می‌شود.
[2]. یعنی اگر آن مال تلف شود، چنانچه از اشیای مثلی است، مثل آن و اگر از اشیای قیمی است، قیمت آن و اگر معیوب شود، ارش (کاهش قیمت) را بدهکار می‌گردد و توضیح معنای مثلی و قیمی در مسائل «1504 و 1505» ذکر می‌شود.
[3]. بنابراین در مورد «عاریه»، شرط ضامن بودن فرد در چنین موردی، هرچند به صورت شرط «نتیجه» لحاظ شود، صحیح است؛ فرق بین شرط نتیجه و شرط فعل، از توضیحات صفحۀ «248»، پاورقی «1» معلوم می‌شود.
[4]. مگر مواردی که در مسائل «1252 و 1253» ذکر شد.