مسأله 209. اگر حقیقت شیء نجس - عرفاً - طوری عوض شود که به صورت شیء دیگر - که از اعیان نجس[1] نیست - در آید، پاک می‌شود. به تعبیر دقیق‌تر، تبدیل صورت نوعی شیء - عرفاً - به شیء پاک دیگر، استحاله نام دارد. برای استحاله چند مثال ذکر می‌شود:
1. چوب نجس بسوزد و خاکستر یا دود گردد.
2. سگ در نمکزار فرو رود و نمک شود.
3. گیاه، آب و املاح نجس را جذب نموده و آنها را تبدیل به گل یا برگ یا میوه نماید.
4. حیوان حلال گوشت، آب نجس یا غذای نجس را بخورد و در بدن او تبدیل به ادرار یا سرگین یا عرق و مانند آن گردد.
امّا اگر تغییر و تبدیل به گونه‌ای باشد که جنس شیء عوض نشود، بلکه تنها اسم یا صفت آن عوض شود، پاک نمی‌گردد. برای نمونه چند مورد ذکر می‌شود:
1. اگر گندم نجس را آرد کنند یا از آن نان بپزند، این تغییر فیزیکی، استحاله محسوب نمی‌شود و نان یا آرد مذکور نجس است.
2. اگر آب مطلق یا مضاف نجس یا عین نجس مثل ادرار را تبخیر نموده، سپس بخار مذکور را تقطیر نمایند، مایع پدید آمده نجس است؛ البتّه اگر بخار مذکور قبل از تبدیل شدن به قطرات مایع به بدن یا لباس یا سایر اشیاء برخورد نماید، آنها را نجس نمی‌کند.
مسأله 210. کوزۀ گِلی و مانند آن - که از گِل نجس ساخته شده - نجس است و امّا زغالی که از چوب نجس درست شده، چنانچه هیچ یک از خواص چوب در آن نباشد، پاک است و اگر گِل نجس بر اثر آتش تبدیل به سفال یا آجر شود، بنابر احتیاط واجب، نجس می‌باشد.
مسأله 211. شیء نجسی که معلوم نیست استحاله شده یا نه، نجس است.