مسأله 317. انسان در صورتی برای حج مستطیع محسوب می‌شود که بعد از برگشتن از حج، دارایی یا منبع درآمدی مثل کسب یا زراعت یا اجارۀ املاک و یا حرفه و شغل دیگر برای تأمین مخارج خود و خانواده­اش بر حسب شأن را داشته باشد و طوری نباشد که اگر مالش را در مسیر حج خرج نماید، پس از برگشتن مجبور شود برای تأمین مخارج زندگی خود و خانواده‌اش به کمک گرفتن و درخواست از دیگران رو آورده و به زحمت و مشقّت زیاد زندگی کند؛
ملاک در امر فوق این است که اگر وضعیّت مکلّف طوری باشد که به علّت رفتن به حج یا مصرف نمودن پول و درآمدی که دارد در راه حج، ترس از فقر و تنگدستی خود و خانواده‌اش پس از بازگشت از حج داشته باشد، یا بداند صرف آن پول در مسیر حج موجب می­شود پس از بازگشت در زندگی به سختی و مشقّت زیاد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حَرَج) مبتلا می­شود، چنین فردی مستطیع نمی­باشد.
مثلاً فردی که وقت کسب درآمدش، در ایّام حج است، طوری که اگر به حج برود، دیگر پس از بازگشت درآمدی نداشته باشد یا درآمدش اندک باشد به گونه‌ای که نتواند هزینه زندگی‌اش را در بقیّۀ روزهای سال یا بعضی از ایّام سال تأمین نماید، حج بر او واجب نیست.
همین طور، اگر فرد مقداری پول دارد که برای مصارف حجّش کافی است، ولی پول مذکور، وسیلۀ کسب و إمرار معاش خود و خانواده‌اش است و قدرت إمرار معاش از راه دیگری که مناسب شأنش باشد را هم ندارد، در این صورت مستطیع نبوده و حج بر او واجب نمی­باشد.
مسأله 318. زنی که می‌تواند مکّه برود، اگر بعد از برگشتن، از خودش اموالی نداشته باشد و شوهرش هم مثلاً فقیر باشد و نفقه و خرجی او را ندهد و بداند انجام حج موجب می­گردد در زندگی به حرج (مشقّت فوق‌العاده زیاد که معمولاً غیر قابل تحمّل است) مبتلا شود یا ترس داشته باشد که فقیر و تنگدست گردد، مستطیع نمی‌باشد و حج بر او واجب نیست.