«خمس»، یکی از فرایض اسلامی است که خداوند متعال آن را برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) و ذرّیۀ مکرّم حضرت قرار داده است. قرآن کریم در این باره می­فرماید:
«وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبیٰ‏ وَالْیَتامىٰ‏ وَالْمَساکینِ وَابْنِ السَّبیلِ…».[1]
«و (اى اهل ایمان) بدانید که هر چه (از راه جهاد یا کسب یا طریق مشروع دیگر) به عنوان غنیمت یا فایده به دست آورید، خمس آن خاصّ خدا و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) و خویشاوندان رسول(صلی الله علیه وآله وسلم) و یتیمان و فقیران و در راه سفر ماندگان (از خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) ) است...».
سماعة بن مهران می­گوید: از امام کاظم(علیه السلام) در مورد خمس پرسیدم، آن حضرت(علیه السلام) فرمودند: «در هر آنچه مردم فائده می­برند، کم باشد یا زیاد، خمس است».[2]
عمران بن موسی گوید که آیۀ خمس را بر امام کاظم­(علیه السلام) خواندم، حضرت فرمودند: آنچه برای خداست، مخصوص رسول اوست و آنچه برای رسول اوست، مخصوص ماست. سپس فرمودند: به خدا قسم، خدا بر مؤمنان رزقشان را آسان کرده است که از هر پنج درهم، یک درهم را برای پروردگارشان قرار دهند و چهار درهم را خود استفاده کنند و حلالشان باشد.[3] سپس فرمودند: این از سخنان صعب و مستصعب ماست که عمل به آن و صبر بر آن نمی­کند، مگر کسی که قلب او برای ایمان، امتحان شده باشد.[4]
نقل شده است که یکی از تجّار فارس که از موالیان امام رضا(علیه السلام) بود به آن حضرت(علیه السلام) نامه­ای نوشت و دربارۀ خمس اجازه خواست (تا در آن تصرّف نماید)، امام رضا(علیه السلام) به او در جواب نامه نوشتند:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم، همانا خداوند واسع و کریم است، خداوند ضمانت کرده بر کار خوب ثواب دهد و در مورد مخالفت مجازات و عقاب قرار داده است؛ مال، زمانی حلال است که از راهی که خداوند متعال فرموده به دست انسان برسد.
خمسی که شما به ما می­دهید، ابزار مهمّی جهت تقویت دین و آیین و کمک به خانواده­ ها و دوستان ما (فقرا و نیازمندان) است و با آن آبروی خودمان را در برابر آنانی که از قدرتشان بیم داریم (دشمنان) حفظ می­کنیم، پس خمس را از ما دریغ ندارید و به اندازه­ای که توانایی دارید پرداخت کنید و خویشتن را از دعاى خیر ما محروم نسازید.
همانا پرداخت خمس، کلید رزق و باعث افزایش روزی شما است و موجب پاک شدن گناهانتان­ می­گردد و ذخیره­ای برای روز نیاز و تنگدستی­تان (آخرت) است.
مسلمان، کسی است که به عهدی که با خداوند متعال دارد عمل نماید و مسلمان، کسی نیست که با زبان بگوید: مسلمانم و با قلبش مخالفت کند؛ و السلام».[5]