مسأله 777. پس از آنکه معادل‌سازی مال بر اساس یکی از انواع قسمت - با توضیحاتی که ذکر شد - به تعداد سهام مورد نظر صورت گرفت، افراد بدون رضایت شرکا نمی‌توانند سهم مورد نظر خود را به دلخواه انتخاب نمایند؛ بلکه تعیین و اختصاص هر سهم به هر نفر با «قرعه» انجام می‌شود؛
البتّه، اگر شرکا پس از معادل‌سازی مال بر اساس یکی از انواع قسمت، سهم هر شریک را با رضایت یکدیگر تعیین کنند، کافی است، هرچند احتیاط مستحب است در همین صورت هم از قرعه استفاده نمایند.
شایان ذکر است، کیفیّت معادل‌سازی سهام و انجام قرعه‌کشی با ذکر مثال در مسائل بعد ذکر می­شود.
مسأله 778. ‎‏کیفیّت معادل‌سازی مال به تعداد سهام معیّن به این صورت است که اگر سهام شرکا مساوی است، مانند اینکه شرکا دو نفر و برای هر کدام نصف مشاع مال باشد، مال به دو سهم مساوی قسمت می­شود یا اگر شرکا چهار نفر و برای هر یک از آنان یک چهارم مشاع مال باشد، مال به چهار سهم مساوی تقسیم می‌گردد - به توضیحی که در مسائل گذشته بیان شد - و هر سهمی با علامتی که آن را از دیگری‏‎ ‎‏متمایز کند نشانه‌گذاری می­شود.
به عنوان مثال، اگر زمینی که ارزش قسمت­های مختلف آن با هم برابر است، به‌طور مساوی میان 4 نفر‏‎ ‎‏(محمّد، علی، حسن، حسین) مشترک باشد، به 4­ قطعه تقسیم می­شود که مساحت هر 4 قطعه مساوی باشد و قطعه­ ها با علامتی مشخّص ‎می­شوند، مثلاً قطعۀ شرقی، غربی، شمالی، جنوبی؛
امّا اگر سهام شرکا ‎‏متفاوت باشد، مانند اینکه مال بین سه نفر (علی، حسن، حسین) مشترک باشد، طوری که یک ششم برای علی و یک ‎‏سوّم برای حسن و نصف برای حسین باشد، تعداد سهام بر اساس کمترین سهم­ها قسمت‌بندی ‎‏می‌شود، پس مثلاً چنانچه مال مذکور زمینی باشد که ارزش قسمت­های مختلف آن برابر است، به شش سهم قسمت می‌گردد و همان طور که ذکر شد هر کدام از آنها با نشانه­ای‏‎ ‎علامت‌گذاری می­شود؛ مثلاً قطعۀ شمارۀ اوّل، شمارۀ دوّم تا شمارۀ ششم.
بدین ترتیب، سهام شرکا آماده برای قرعه‌کشی می­شود.
شایان ذکر است، معادل‌سازی سهام به صورت­ های مختلفی به حسب غرض‌های عقلایی امکان‌پذیر است، مانند اینکه در مثال زمین، آن را به اشکال هندسی مختلف مربّع، مستطیل، مثلّث، لوزی قسمت نمایند. بنابراین، اگر شرکا به نوع خاصّی راضی شوند، سهام مطابق آن قسمت می­شود، وگرنه نوع آن نیز با قرعه معیّن می­شود.
مسأله 779. ‏‏برای قرعه‌کشی، کیفیّت خاصّی نیست و تابع توافق بین صاحبان سهام و فرد قسمت کننده (فردی که اجرای قرعه به او واگذار شده) است؛ ولی باید قسمت کننده و صاحبان سهام، معیّن شدن سهام را به امری معلّق نمایند که ارادۀ مخلوق در آن دخالت نداشته باشد و کار را به خداوند متعال تفویض نمایند؛[1] چه قرعه‌کشی به صورت ساده با نوشتن‏‎ بر چند قطعه کاغذ یا علامت‌گذاری روی چوب و مانند آن صورت گیرد و چه با استفاده از گوی و گردونه­های مخصوص قرعه کشی انجام شود.
مسأله 780. از کیفیّت‌های قرعه‌کشی، چنانچه تعداد سهام شرکا مساوی باشد، صورت ذیل است:
به‏‎ ‎‏تعداد شرکا، قطعه‌های کاغذ یا رُقعه­هایی تهیّه می‌گردد؛ اگر دو نفر باشند دو قطعه و چنانچه سه نفر باشند،‏‎ ‎‏سه قطعه آماده ­شود.
بر روی قطعه‌های کاغذ اسامی شرکا نوشته می‌شود، مانند اینکه در مثال اوّل مسألۀ «778»، چهار قطعه تهیّه شده و بر هر یک نام یکی از شرکا (محمّد، علی، حسن، حسین) یا اینکه اسامی سهم­ها مانند (قطعۀ شرقی، غربی، شمالی، جنوبی) نوشته شود.
سپس، برگه‌ها را مخلوط ­کرده و مخفی می­نمایند و از کسی که آنها را ندیده خواسته‏‎ می‌شود که یکی یکی آنها را بیرون آورد، به این صورت که اگر اسامی شرکا بر آنها نوشته شده، ‏‎با توافق صاحبان سهام، ‎‏سهمی را (مانند قطعۀ شرقی) معیّن کرده و برگه­ای به اسم آن سهم در آورده می­شود، به این قصد ‎‏که قطعۀ شرقی مال کسی باشد که نام او در برگه نوشته شده، پس هر کس که نامش در آمد، مالک قطعۀ شرقی­ ‎‏می‌باشد؛
این کار را برای دو قطعۀ دیگر نیز تکرار کرده و قطعۀ آخر متعلّق به نفر باقیمانده می‌شود؛
امّا اگر نام‏‎ ‎‏سهم­ها (مثلاً قطعات زمین) روی برگه­ها نوشته شده، حسب توافق صاحبان سهام، اسم یکی از شرکا (مثلاً محمّد) معیّن شده و برگه­ای بیرون آورده می­شود به قصد ‏‎اینکه سهم نوشته شده در برگه مال محمّد باشد و مشابه صورت قبل، قرعه‌کشی را ادامه می‌دهند.
مسأله 781. ‏‏یکــی از کیفیّــت‌های قرعه در صورتــی که سهام شرکا متفــاوت باشــد - ‎‏مانند مثال دوم مسألۀ «778» که تعداد سهم­ها بر اساس کمترین سهم، یعنی یک ششم در نظر گرفته شد - به صورت ذیل است:
برگه ­هایی به تعداد شرکا و صاحبان سهام[2] تهیه شده و روی هر کدام نام یکی از شرکا (علی، حسن، حسین) نوشته ­می‌شود.
در مثال مذکور که زمین به سهم­های شمارۀ اول تا ششم قسمت‌بندی شده، با توافق صاحبان سهام، ‎‏سهمی معیّن می­شود، مانند قطعۀ شمارۀ اوّل و برگه­ ها را مخلوط ­کرده و مخفی می­نمایند و از کسی که آنها را ندیده خواسته ‎‏می­شود که یکی از برگه­ها را بیرون آورد، به قصد اینکه هر کس نامش در آن برگه نوشته شده، سهم مذکور (قطعۀ شمارۀ اول) با آنچه‏‎ ‎‏که بعد از آن است تا آنکه سهام او تکمیل شود مال او باشد. بنابراین، اگر اسم صاحب نصف روی برگه بود، قطعۀ شمارۀ اوّل و دوّم و سوّم مال اوست؛
سپس، حسب توافق سهم دیگری معیّن می­شود، مانند قطعۀ شمارۀ چهارم و یکی دیگر از برگه­ها را بیرون آورده، به قصد اینکه هر کس نامش در برگه نوشته شده بود، سهم مذکور (قطعۀ شمارۀ چهارم) با آنچه‏‎ ‎‏که بعد از آن است تا آنکه سهام او تکمیل شود مال او باشد. بنابراین، چنانچه نام‏‎ صاحب یک سوّم روی برگه بود، قطعۀ شمارۀ چهارم و پنجم مال او می‌باشد و سهم باقیمانده، قطعۀ شمارۀ ششم مال صاحب یک ششم می­باشد؛
امّا اگر روی اوّلین برگه­ای که به عنوان قرعه خارج شده، اسم صاحب یک ششم بود، قطعۀ شمارۀ اول مال اوست، سپس سهم دیگری معیّن می­شود مانند قطعۀ شمارۀ دوم و یکی دیگر از برگه­ها را با قصد فوق بیرون می‌آورند، اگر نام‏‎ ‎‏صاحب یک سوّم روی برگه بود، قطعۀ شمارۀ دوّم و سوّم مال او می­باشد و سهم باقیمانده، قطعۀ شمارۀ چهارم و پنجم و ششم مال صاحب نصف خواهد بود و نیازی به بیرون آوردن برگۀ سوم نیست؛
صورت­های دیگر نیز، مشابه مثال مذکور می­باشد.
مسأله 782. پس از آنکه سهم شرکا در مال مورد شراکت - با رعایت شرایط - جدا شده و برای تعیین سهم هر یک، قرعه صورت گرفت،[3] قسمــت مال به پایان رسیــده است. بنابراین، مال هر یک از افراد در بخش معیّن شده، منحصر می‌شـود و نیازی نیست که پس از آن، یکدیگر را نسبــت به سهام تعیین شــده راضــی کننــد؛
البتّه، برای تحقّق قسمت «رَدّ» لازم است مصالحه و مانند آن صورت گیرد.
مسأله 783. تقسیم مال، قابل فسخ یا اقاله نیست. بنابراین، پس از آنکه تقسیم اموال شرکا با رعایت شرایط آن کامل شد، هیچ‌ یک از افراد - حتّی با رضایت سایرین - حقّ فسخ یا باطل کردن قسمت را ندارد.[4]
با توجّه به این مسأله، اگر بخواهند در اموال و سهام تقسیم شده، تغییر یا تعویضی صورت دهند، باید این کار را با معاملۀ جدیدی مثل مصالحه یا معاوضه یا خرید و فروش و مانند آن انجام دهند.