پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (3)

وظیفۀ غاصب در مورد تغییرات مال غصب شده ← → برگرداندن مال فرد محجور

پرداخت عوض منافع مال غصب شده

مسأله 1497. اگر انسان مثلاً خانه‏‌ای را غصب کند، باید اجرت المثل آن را در مدّت غصب به مالک بدهد، هرچند در آن ساکن نشده یا از آن استفاده ننماید.
همین طور، نسبت به وسایلی همچون ظرف یا کتاب یا سایر لوازمی که قبل از غصب در معرض کرایه دادن و دریافت عوض و اجرت در ازای استفاده از آن بوده، مثل آنکه مالک موارد فوق را به دیگران کرایه می‌داده، بر غاصب لازم است اجرت استفاده از آن را بپردازد؛ چه اینکه از آن استفاده کرده باشد یا نه.
امّا پرداخت اجرت لوازمی مثل ظروف و وسایلی که مورد استفادۀ شخصی مالک بوده و در معرض کرایه دادن و مانند آن نبوده، چنانچه در مدّت غصب مورد استفادۀ غاصب قرار نگرفته، لازم نیست و اگر غاصب از آن استفاده کرده، باید اجرت المثل آن را بپردازد.
شایان ذکر است، منافعی که عرفاً در مقابل آن مالی پرداخته نمی‌شود، همچون تکیه دادن به قسمت بیرونی دیوار خانۀ غصب شده یا استفاده از سایۀ آن، مورد ضمان نیست و غاصب بر فرض از آن استفاده کرده باشد، نیز لازم نیست چیزی بپردازد.[1]
مسأله 1498. اگر مالی که غاصب غصب کرده، ‌منافع متعدّدی داشته باشد که ارزش آنها با یکدیگر فرق دارد، وی ضامن منفعت متعارف آن است؛
مثلاً‌ اگر خانه‌ای را به مدّت یک هفته غصب کرده، ‌اجاره‌بهای سکونت یک هفته در آن را ضامن است، هرچند این امکان وجود داشته باشد که از آن خانه به عنوان محلّ تجاری استفاده شود و اجاره‌بهای خانه برای استفادۀ تجاری بیشتر باشد؛
امّا اگر دو یا چند منفعت همگی جزء منافع معمول و متعارف آن مال باشد، ‌مثل آنکه ماشینی را به مدّت یک هفته غصب کند که به‌طور معمول هم برای حمل مسافر و هم برای حمل بار از آن استفاده می‌شود، غاصب ضامن منفعتی است که ارزش آن بیشتر است، هرچند وی در آن زمان منفعتی را بکار گرفته باشد که اجرت استفاده از آن، ‌کمتر است.[2]
مسأله 1499. اگر از چیزی که فرد آن را غصب کرده منفعتی به دست آید، مثلاً از گوسفندی که غصب کرده، برّه‏ای متولّد شود یا شیر یا پشم تولید شود و یا درختی که غصب کرده میوه دهد، متعلّق به صاحب مال است و غاصب باید آن را به وی تحویل دهد.

[1]. به عبارت دیگر، منافع مال غصب شده دو نوع است:
نوع اوّل: منافعی که غاصب آنها را استیفاء نموده (منافع مُستوفاة)؛ غاصب نسبت به این گونه منافع، ضامن است؛ ‌البتّه، این حکم شامل استفاده‌هایی که عرفاً‌ در مقابل آن عوضی پرداخت نمی‌شود - مانند تکیه دادن به قسمت بیرونی دیوار خانه - نمی‌گردد.
نوع دوّم: منافعی که غاصب آنها را استیفاء ننموده (منافع غیر مُستوفاة)؛ این منافع خود بر دو قسم است:
الف. منافع مُفوَّته مانند سکونت در خانه که غاصب نسبت به این نوع منافع ضامن است، هرچند از آن منافع استفاده نکرده و مثلاً در خانه ساکن نشده باشد؛
ب. منافع فائته؛ ‌مانند منافع کتاب­های شخصی مالک که وی (مالک) آنها را برای کرایه دادن و دریافت عوض در قبال استفاده از آن مهیّا ننموده است؛ ‌غاصب در این گونه موارد - با فرض اینکه استفاده‌ای از آن صورت نگرفته - ضامن منافع نیست.
[2]. شایان ذکر است، همان طور که در مسألۀ قبل ذکر شد، اگر غاصب از منافع مال غصبی استفاده نکرده، چنانچه آن منافع از نوع «الف» که در پاورقی مسألۀ قبل ذکر شد (منافع مُفوَّته) باشد، باز هم ضامن است.
وظیفۀ غاصب در مورد تغییرات مال غصب شده ← → برگرداندن مال فرد محجور
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français