کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)
جستجو در:
وصیّت مردّد بین اقلّ و اکثر (کمتر و بیشتر) ←
→ حکم وصیّت به محرومیّت از ارث
معلوم نبودن مورد وصیّت
مسأله 1102. اگر فرد نسبت به مالی از اموال خود وصیّتی نماید، ولی به سبب فراموشی یا مفقود شدن وصیّتنامه و مانند آن،[1] مورد وصیّت (موصیٰ به) در شبهۀ محصوره[2] معلوم نباشد، چند صورت دارد:
الف. عناوین احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر باشند؛ یعنی بتوان موردی را انتخاب کرد که شامل همۀ عناوین احتمالی بشود، در این صوت لازم است به همین کیفیّت عمل شود؛
مثال1. معلوم نیست وصیّت کرده ثلث مالش صرف «سادات» شود یا «ایتام».
مثال2. معلوم نیست وصیّت کرده خانهاش برای سکونت «طلّاب» استفاده شود یا «فقرا».
در مثال اوّل، ثلث مالش به «سادات یتیم» داده شده و در مثال دوّم، خانه در اختیار «طلّاب فقیر» قرار می‌گیرد.
ب. موارد احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر نباشد، در این صورت مورد وصیّت با «قرعه» معلوم میشود؛
مثال1. معلوم نیست وصیّت کرده ثلث مالش صرف «مسجد الف» شود یا «مسجد ب».
مثال2. معلوم نیست وصیّت کرده که منزلش به عنوان «مسجد» وقف گردد یا به عنوان «بیمارستان».
مثال3. معلوم نیست ثلث مالش باید به «طلّاب مشهدی» داده شود یا «طلّاب نجفی».
مثال4. معلوم نیست ثلث مالش باید به «احمد» داده شود یا «محمود».
در صورتهای فوق، مورد وصیّت با قرعه معلوم میشود.[3]
البتّه، اگر وصیّت تملیکی بوده و مردّد بین اشخاص باشد، باید به آنان اعلام نماید، چنانچه همگی وصیّت مذکور را رد کنند یا بعضی قبول و بعضی رد نمایند، مال مذکور ارث محسوب میشود؛ امّا اگر همگی وصیّت مذکور را قبول کنند، مال مورد وصیّت مردّد بینشان بوده و متعلّق به یکی از آنان میباشد و چنانچه در تقسیم مال با صلح یا غیر آن توافق نمایند مطابق آن عمل میشود، وگرنه برای رفع اختلاف و نزاع باید به حاکم شرع مراجعه کنند.
مسأله 1103. اگر فرد نسبت به مالی از اموال خود وصیّتی نماید و مورد وصیّت (موصیٰ به) در شبهۀ غیر محصوره[4] معلوم نباشد، وصیّ می‌تواند مال را در هر یک از امور خیر مصرف کند و احتیاط واجب است مصرفی را انتخاب کند که احتمال داده شود وصیّت بر آن صورت گرفته و این احتمال ضعیف‌تر از احتمال مصرف‌های دیگر نباشد.
مسأله 1104. اگر فردی مالی را برای شخصی وصیّت نماید و وصیّت مذکور مردّد بین دو شیء متفاوت (متباین) باشد، مثلاً معلوم نشود که مال مورد وصیّت انگشتر عقیق متوفّیٰ بوده یا انگشتر فیروزۀ وی، لازم است مورد وصیّت با مصالحه بین آن شخص و ورثۀ متوفّیٰ معیّن گردد و در صورتی که حاضر به مصالحه نشوند، با «قرعه» یکی از دو شیء به شخص مذکور داده شود.[5]
الف. عناوین احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر باشند؛ یعنی بتوان موردی را انتخاب کرد که شامل همۀ عناوین احتمالی بشود، در این صوت لازم است به همین کیفیّت عمل شود؛
مثال1. معلوم نیست وصیّت کرده ثلث مالش صرف «سادات» شود یا «ایتام».
مثال2. معلوم نیست وصیّت کرده خانهاش برای سکونت «طلّاب» استفاده شود یا «فقرا».
در مثال اوّل، ثلث مالش به «سادات یتیم» داده شده و در مثال دوّم، خانه در اختیار «طلّاب فقیر» قرار می‌گیرد.
ب. موارد احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر نباشد، در این صورت مورد وصیّت با «قرعه» معلوم میشود؛
مثال1. معلوم نیست وصیّت کرده ثلث مالش صرف «مسجد الف» شود یا «مسجد ب».
مثال2. معلوم نیست وصیّت کرده که منزلش به عنوان «مسجد» وقف گردد یا به عنوان «بیمارستان».
مثال3. معلوم نیست ثلث مالش باید به «طلّاب مشهدی» داده شود یا «طلّاب نجفی».
مثال4. معلوم نیست ثلث مالش باید به «احمد» داده شود یا «محمود».
در صورتهای فوق، مورد وصیّت با قرعه معلوم میشود.[3]
البتّه، اگر وصیّت تملیکی بوده و مردّد بین اشخاص باشد، باید به آنان اعلام نماید، چنانچه همگی وصیّت مذکور را رد کنند یا بعضی قبول و بعضی رد نمایند، مال مذکور ارث محسوب میشود؛ امّا اگر همگی وصیّت مذکور را قبول کنند، مال مورد وصیّت مردّد بینشان بوده و متعلّق به یکی از آنان میباشد و چنانچه در تقسیم مال با صلح یا غیر آن توافق نمایند مطابق آن عمل میشود، وگرنه برای رفع اختلاف و نزاع باید به حاکم شرع مراجعه کنند.
مسأله 1103. اگر فرد نسبت به مالی از اموال خود وصیّتی نماید و مورد وصیّت (موصیٰ به) در شبهۀ غیر محصوره[4] معلوم نباشد، وصیّ می‌تواند مال را در هر یک از امور خیر مصرف کند و احتیاط واجب است مصرفی را انتخاب کند که احتمال داده شود وصیّت بر آن صورت گرفته و این احتمال ضعیف‌تر از احتمال مصرف‌های دیگر نباشد.
مسأله 1104. اگر فردی مالی را برای شخصی وصیّت نماید و وصیّت مذکور مردّد بین دو شیء متفاوت (متباین) باشد، مثلاً معلوم نشود که مال مورد وصیّت انگشتر عقیق متوفّیٰ بوده یا انگشتر فیروزۀ وی، لازم است مورد وصیّت با مصالحه بین آن شخص و ورثۀ متوفّیٰ معیّن گردد و در صورتی که حاضر به مصالحه نشوند، با «قرعه» یکی از دو شیء به شخص مذکور داده شود.[5]
[1]. این حکم در جایی که از وصیّت کننده دو وصیّتنامه به جای مانده، در حالی که وی از وصیّت اوّل خویش عدول نموده، ولی به خاطر مشخّص نبودن تاریخ دو وصیّتنامه، معلوم نشود که کدام یک از آن دو وصیّت بر دیگری مقدّم بوده است نیز جاری میباشد.
[2]. معنای شبهۀ محصوره از تعریف شبهۀ غیر محصوره که در صفحۀ «461»، پاورقی «2» ذکر شده است، فهمیده میشود.
[3]. اگر احتمال مورد وصیّت بودن برخی از موارد بیش از بعضی دیگر باشد، باید نسبت احتمال در قرعه زدن مراعات شود؛ مثلاً اگر 80 در صد احتمال داده میشود که ثلث مال وصیّت شده تا به «مسجد الف» داده شود و احتمال اینکه وصیّت شده که ثلث مال به «مسجد ب» داده شود 20 درصد باشد، 5 کاغذ قرعه در نظر گرفته میشود که یکی از آنها متعلّق به «مسجد ب» و چهار سهم دیگر مربوط به «مسجد الف» میباشد؛ سپس با قرعه یکی از آنها انتخاب میشود و این حکم، در سایر موارد مشابه نیز جاری است.
[4]. یعنی موارد مشکوک آن قدر زیاد است که اگر هر مورد در نظر گرفته شود، احتمال اینکه آن مورد موصیٰ‌به باشد، احتمال اندکی است، طوری که آن احتمال عرفاً موهوم به شمار می‌آید؛ مانند اینکه موارد احتمالی 100 مورد باشد.
[5]. کیفیّت قرعه در جلد سوّم، فصل «شرکت»، مبحث «قسمت» ذکر شد.