مسأله 1251. شوهر از همۀ اموال همسرش - اموال منقول و غیر منقول، زمین و غیر زمین - ارث می­برد.
مسأله 1252. ارث بردن زوجه از اموال شوهرش به شرح ذیل است:
الف. زوجه از زمین ملکی­ ارث نمیبرد، نه از خود زمین و نه از قیمت آن و فرقی بین زمین خانه، زمین باغ، زمین زراعت و غیر آن نیست؛ همین طور زوجه از زمین مَوات، چه قبل از احیای آن و چه بعد از احیاء، ‌ارث نمی­برد.
ب. زوجه از خودِ بناء و ساختمان و نیز درختان کاشته شده[1] و اشیایی از این قبیل که معمولاً نقل و انتقال داده نمی­شوند، ارث نمیبرد؛ ولی از قیمت آنها ارث مى­برد.
بنابراین، وی در عین موارد مذکور سهمی ندارد و فقط از مالیّت آنها سهم می­برد و با ورثه شریک است[2] و اگر ورثه، سهم الارث زوجه را از قیمت آن اشیاء به صورت نقدی به وی بپردازند، باید قبول کند؛
البتّه، سایر ورثه می­توانند در صورت تمایل، سهم الارث زوجه را از عین آن اموال بدهند و در این صورت، زوجه مانند سایر ورثه در آن اموال شریک می­شود و حقّ مطالبۀ قیمت ندارد و اگر پس از آن، ورثه پشیمان شده و بخواهند قیمت آن اموال را به زوجه بدهند، بر وی واجب نیست قبول کند.
ج. زوجه نسبت به پول و وجوه نقدی،[3] سکّۀ طلا، اثاث منزل، کتاب، ماشین، موبایل، تبلت، رایانه و سایر اموال غیر از موارد فوق در قسمت «الف» و «ب»، مانند ورثۀ دیگر محسوب شده و به مقدار سهم الارث خویش، با آنان شریک می­باشد[4] و ورثه نمى­توانند او را مجبور به قبول قیمت آنها نمایند و تفصیل حکم در مسائل آینده بیان می‌شود.[5]
مسأله 1253. زوجه از حقّى که مربوط به زمین است - نه از خود زمین - ارث مى‌برد. بنابراین، زوجه از «حقّ تحجیر» نسبت به زمین مَواتی که قبل از آباد شدن، اطراف آن سنگ‌چینی یا علامت‌گذاری شده ارث می­برد.[6]
همین طور، زوجه از «سرقفلى مغازه و اماکن تجاری»[7] و «حقّ تقدیمی» یا «حقّ پذیره»[8] زمین­هاى وقفی و سایر حقوق قابل نقل و انتقال مانند «حقّ آب» مربوط به چاه و قنات و «حقّ انشعاب آب»، ارث مى­برد.
مسأله 1254. ملاک در تشخیص «اشیای غیر منقول» که زوجه فقط از قیمت آنها ارث می­برد[9] و نیز «اشیای منقول» که زوجه از عین آنها ارث می­برد،[10] عرف می­باشد.
بنابراین، زوجه نسبت به اشیایی که عرفاً جزء بناء و ساختمان محسوب می‌گردد و معمولاً در خرید و فروش همراه خانه معامله مى­شود - مانند کنتور آب، برق و گاز، لوله‌کشی ساختمان - از قیمت آنها ارث می­برد و نسبــت به اثاث منزل - مانند فرش، ظروف، مبل، یخچال و بخاری - در عین آنها با سایر ورثه شریک می‌باشد.
همین طور، حیوانات - مانند گوسفند، گاو، شتر، اسب - و وسائل نقلیه - مانند دوچرخه، موتور، ماشین - و نیز برخی از وسایل و تجهیزاتی که در زراعت و کشاورزی استفاده می­شود - مانند تراکتور، تیلر، کمباین، گاو آهن، داس، بیل و کلنگ - یا برخی از ابزار آلات سایر حرفه­ها، از اشیای منقول محسوب می­شوند.
مسأله 1255. میوه‏ها و محصولاتی که هنگام وفات فرد هنوز چیده نشده، چنانچه چیدن و خوردن آنها با همان حال متعارف باشد، مثل غوره یا خِلال (خارک)،[11] جزء منقولات محسوب می­شود؛
در غیر این صورت، در حکم غیر منقولات است مانند میوۀ­ نارس که چیدن و خوردنش در آن حال، متعارف نیست.
همچنین، زراعت­هایى که اصل و ریشۀ ثابت در زمین دارند، اصل و ریشه‌هایشان جزء غیر منقولات محسوب شده و ثمرۀ آنها در صورتى که چیدن و خوردنشان در همان حال متعارف باشد، جزء منقولات به حساب مى­آید، مانند گُل زعفران که پیازچۀ آن در زمین باقى مى­ماند و گُل آن جهت استفاده از زعفران موجود در آن، چیده مى­شود.
مسأله 1256. چاه آب، قنات، چشمه و مانند آن حکم زمین را دارد و آجر و اشیایی که در ساخت آن به کار رفته، در حکم ساختمان و بناء است؛ ولی آب‌هایی که در هنگام وفات فرد در چاه، قنات و استخر و مانند آن موجود است از اشیای منقول محسوب می­شود.[12]
شایان ذکر است، چنانچه فرد سردابی را حفر نماید یا چاهى را حفر کرده، ولی قبل از آنکه به حدّ جوشش و جارى شدن آب برسد فوت نماید، حکم بناء را دارد.
مسأله 1257. اگر بخواهند ساختمان و بناء و درخت و مانند آن را قیمت نمایند، باید همان طور که نزد کارشناسان قیمت‌گذارى معمول و متعارف است، حساب کنند به این صورت که آنها را با همان شکل عادی و طبیعی در زمین و با حفظ هیأت اجتماعى فعلیشان و لحاظ خصوصیّات عرصه و اعیان، قیمت‌گذارى نمایند.[13]
مسأله 1258. اموالی که زوجه، فقط از قیمتِ آن ارث می‌برد،[14] باید قیمت آنها در هنگامی که سهم الارث زوجه از‌ آن اموال پرداخت می­شود محاسبه گردد، نه قیمت هنگام وفات متوفّى.[15]
مسأله 1259. هر گونه تصرّف زوجه در اموالی که وی فقط از قیمت آنها ارث می‌برد،[16] باید با رضایت سایر ورثه باشد.
از طرفی، سایر ورثه نمی­توانند بدون رضایت وی در اموال مذکور تصرّفی که موجب انتقال ملکیّت آنها می­شود - مانند فروش یا بخشش یا صلح - یا تصرّفی که موجب کاهش قیمت آنها می­شود - مانند تخریب یا آسیب رساندن به آن - انجام دهند، مگر بعد از اینکه سهم الارث وی را بپردازند. بنابراین، سایر تصرّفات مثل رفت و آمد و سکونت در منزل، نماز خواندن اشکال ندارد.
مسأله 1260. اگر ورثه به جهت عذرى یا بدون عذر، پرداخت سهم الارث زوجه را از اموالی که وی فقط از قیمت آنها[17] ارث می­برد، تأخیر اندازند، زوجه حقّ مطالبۀ اجرت المثل آن اموال[18] را تا زمان دریافت حقّش ندارد؛
همین طور، چنانچه ورثه اموال مذکور را اجاره دهند، زوجه سهمی از اجاره بها ندارد؛[19] نیز اگر مثلاً نهالی که به ارث رسیده، پس از فوت مورّث، رشد نموده و تبدیل به درختى شود یا در آن مدّت میوه دهد، زوجه سهمی در میوه یا نمای مذکور نــدارد؛ البتّه، تأخیر عمدی و بدون عذر در پرداخت ارث زوجه، معصیت محسوب می­شود و ورثه نباید در این امر کوتاهی نمایند.