٭ «اوراق اجاره» اوراق بهاداری است که دارندۀ آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره برای مدّت معیّن به بانی واگذار می­شود؛
به این صورت که بانی با مراجعه به مؤسّسۀ امین و تأسیس شرکت واسط، سفارش خود مبنی بر آمادگی برای انعقاد قرارداد اجاره را اعلام می­نماید؛
شرکت واسط بعد از گرفتن مجوّزات لازم قانونی اقدام به انتشار اوراق اجاره می­کند و متقاضیان دریافت اوراق اجاره، با پرداخت وجوه نقدی و دریافت اوراق اجاره، به مؤسّسۀ مالی ناشر اوراق (شرکت واسط) وکالت می­دهند تا اقدام به خرید کالایی با قابلیّت اجاره[1] به صورت مشاع برای سرمایه‌گذاران نماید؛
سپس شرکت واسط به وکالت از صاحبان اوراق، کالای مذکور را به صورت اجارۀ عادی یا اجاره به شرط تملیک در اختیار دولت یا اشخاص حقیقی یا حقوقی (بانی) قرار می‌دهد[2] و اجاره‌بهای آن در انتهای دوره یا ابتدای آن، یا با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه دریافت می­شود و پس از کسر درصدی به عنوان حقّ الوکالۀ شرکت واسط و کارمزد مؤسّسۀ امین و مؤسّسۀ رتبه‌بندی و سایر هزینه­ها، بین صاحبان اوراق توزیع می­گردد.
٭ اوراق اجاره بر اساس توجّه به هدف انتشار، به چند دسته تقسیم می­شوند:
1. اوراق اجارۀ تأمین دارایی: اوراقی هستند که در آن شرکت واسط، یک دارایی یا مجموعه­ای از دارایی­­های مورد احتیاج بانی را با وکالت از صاحبان اوراق، به صورت مشاع برای آنان خریداری نموده و به بانی اجاره می­دهد و بدین شیوه، بانی دارایی مورد نیاز خود را تأمین می­نماید.
2. اوراق اجارۀ تأمین نقدینگی: اوراقی هستند که در آن، شرکت واسط به وکالت از طرف صاحبان اوراق، دارایی ثابت و با دوامی را از بانی به صورت مشاع برای آنان خریداری کرده[3] و در ضمن معامله شرط می­شود که مورد معامله به بانی اجاره داده شود، سپس شرکت واسط مجدّداً آن را به بانی اجاره می­دهد، بدین شیوه بانی اقدام به تأمین نقدینگی مورد نیاز خود می­کند.
3. اوراق اجاره مبتنی بر سهام: اوراقی هستند که در آن، شرکت واسط به وکالت از طرف صاحبان اوراق، سهام شرکت سهامی را که مربوط به بانی است از وی به صورت مشاع برای آنان خریداری کرده، سپس حسب شرط ضمن قرارداد، مجدّداً به بانی اجاره به شرط تملیک می­دهد، بدین شیوه بانی اقدام به تأمین نقدینگی مورد نیاز خود می­کند.
در این شیوه حسب مقرّرات بورس، سهام شرکت­های سهامی در صورتی مبنای انتشار اوراق اجاره قرار می­گیرد که دارایی­های غیر قابل اجارۀ آنها، نسبت به دارایی­های قابل اجاره (دارایی­های ثابت و بادوام) جنبۀ تبعی داشته باشد[4] و مبلغ انتشار اوراق اجاره بر روی سهام طوری معیّن می­شود که از مبلغ دارایی­های قابل اجاره[5] بیشتر نباشد.
4. اوراق اجاره جهت تشکیل سرمایه شرکت­های لیزینگ:
هدف از این نوع اوراق اجاره، تشکیل سرمایه برای فعّالیّت تجاری به‌طور مستمرّ می‌باشد. بانی (شرکت لیزینگ)[6] با مراجعه به مؤسّسۀ امین و تأسیس شرکت واسط و انتشار اوراق اجاره، وجوه افراد را جمع‌آوری کرده و به وکالت از طرف آنان، به صورت مستمرّ کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان­های دولتی، شرکت­های وابسته به دولت و بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی و مصرف کنندگان را از تولید کنندگان یا مراکز فروش به صورت نقد خریده، سپس با افزودن نرخ معیّنی به عنوان سود، به صورت اجاره به شرط تملیک به مصرف کنندگان نهایی اجاره می­دهد.
5. اوراق اجاره رهنی: هدف از انتشار این اوراق تبدیل کردن «تسهیلات اجاره به شرط تملیک» (مؤسّسۀ مالی مانند بانک یا شرکت لیزینگ) به «اوراق بهادار» است؛
بانک یا شرکت لیزینگ دارایی­های زیادی[7] را طبق قرارداد اجاره به شرط تملیک به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار کرده و به صورت ماهانه یا فصلی یا طور دیگر، اجاره‌بهای آنها را دریافت می­کند؛
با استفاده از اوراق اجارۀ رهنی، می­توان این دارایی­های با بازده را نقد کرده و دوباره در طرح­های مختلف اقتصادی یا تسهیلات جدید بکار گرفت؛ به این صورت که شرکت واسط به وکالت، دارایی­های مذکور را از بانی (مؤسّسه مالی مانند بانک یا شرکت لیزینگ) برای صاحبان اوراق به صورت مشاع خریداری می‌نماید[8] و در ضمن معامله، شرکت واسط از طرف بانی با خریدار شرط می­نماید در صورتی که مستأجر به تعهّدات خویش عمل کند و اجاره بها را به‌طور کامل بپردازد، خریدار موظّف است مال مورد اجاره را به وی تملیک نماید.
در اوراق رهنی مذکور، دارایی­ در مالکیّت صاحب اوراق باقی می­ماند و نوعی وثیقه محسوب می­شود و تا مستأجر تمامی اقساط را نپردازد، صاحب اوراق می‌تواند از تملیک مال مورد اجاره به وی خودداری نماید.
شایان ذکر است، از آنجا که اقساط باقیماندۀ اجاره بها، جزء مطالبات بانک یا شرکت لیزینگ (بانی) از مستأجران محسوب می­شود، واگذاری آن به دو شیوه ممکن است: ‌
الف. شرط ضمن عقد: شرکت واسط از طرف خریدار با بانی شرط می­نماید که اقساط باقیماندۀ اجاره بها را به خریدار بپردازد که با شرط مذکور، بانی موظّف می‌شود اقساط مذکور را در اختیار صاحب اوراق قرار دهد.
ب. خرید دین: شرکت واسط در هنگام خرید دارایی­ها برای صاحبان اوراق، مطالبات مذکور را نیز به صورت مشاع برای آنان به ثمن نقد خریداری نماید، در این صورت صاحبان اوراق، اقساط باقیماندۀ اجاره را از مستأجران طلبکار می‌شوند.
٭ وکالتی که صاحبان اوراق اجاره به شرکت واسط هنگام واگذاری اوراق اجاره می‌دهند، شامل خرید دارایی، واگذاری آن به صورت اجاره عادی یا اجاره به شرط تملیک، بیمه کردن مال مورد اجاره، دریافت اجاره‌بها، فروش عین مستأجره (مال مورد اجاره) در پایان مدّت اجاره در اجارۀ عادی و تملیک عین مستأجره به مستأجر در اجاره به شرط تملیک، انجام عملیّات حسابداری و تقسیم منافع بین صاحبان اوراق اجاره و تعیین حقّ الوکاله و کسر آن و سایر شؤون مرتبط با اوراق اجاره می­باشد.